Môi trường văn hóa tốt đẹp là khi tiếp xúc với nó, sống trong đó thì con người ngày càng tốt đẹp hoặc ngược lại. Môi trường văn hóa là điều kiện bên ngoài làm nên sự hình thành hay tha hóa nhân cách, sự phát triển hay thụt lùi của cá nhân, sự tiến bộ hay lạc hậu của nhóm xã hội hoặc cộng đồng.
Qua 15 năm thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII) về “Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc” và hơn 2 năm thực hiện Nghị quyết Hội nghị Trung ương 9 (khóa XI) “Xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước” của tỉnh Bắc Giang đã đạt được những kết quả quan trọng.
Nhận thức của các cấp ủy, cán bộ, đảng viên và nhân dân về vị trí, vai trò của văn hóa trong đời sống xã hội có chuyển biến, ngày càng được đề cao đã có sự tác động tích cực đến quá trình phát triển chung của tỉnh. Phong trào toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa đã thu được những kết quả mang lại hiệu quả thiết thực. Công tác bảo tồn, phát huy giá trị các di sản văn hóa vật thể, phi vật thể, văn hóa các dân tộc thiểu số được quan tâm, nhiều di sản đã được Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hiệp quốc (UNESCO) công nhận; các di tích lịch sử cấp quốc gia và cấp quốc gia đặc biệt, các giá trị di sản văn hóa ở địa phương đã được quan tâm đầu tư, nâng cấp. Trình độ dân trí tiếp tục nâng lên; xây dựng con người mới tiếp tục được quan tâm chăm lo cả về đời sống vật chất và tinh thần.
Gia đình là tế bào của xã hội, nơi duy trì nòi giống, là môi trường quan trọng hình thành, nuôi dưỡng và giáo dục nhân cách con người, bảo tồn và phát huy văn hóa truyền thống tốt đẹp, chống lại các tệ nạn xã hội, tạo nguồn nhân lực phục vụ sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc. Đa số các gia đình hiện nay vẫn giữ được truyền thống đoàn kết, sống có nền nếp; ông bà, cha mẹ luôn gương mẫu, con cháu ngoan hiền, xây dựng gia đình no ấm, tiến bộ, hạnh phúc, tích cực tham gia thực hiện tốt chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách và luật pháp của nhà nước; gìn giữ tình làng, nghĩa xóm; giúp đỡ nhau lúc hoạn nạn, khó khăn… Thực hiện phong trào "Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa", năm 2000 tỉnh Bắc Giang mới chỉ có 151.200 “gia đình văn hóa”, thì đến năm 2015 toàn tỉnh có 367.756/ 462.467 hộ đạt danh hiệu gia đình văn hóa, chiếm tỷ lệ 86,2% (tăng 216.756 hộ gia đình so với năm 2000).
Ngày nay, trong xu thế toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, bên cạnh những mặt tích cực cũng còn nhiều vấn đề cần lưu ý trong xây dựng con người và môi trường văn hóa, nhất là văn hóa gia đình. Trong sự phát triển mạnh mẽ của mọi mặt đời sống kinh tế- xã hội đất nước còn có những bất cập, trong đó môi trường văn hóa bị xâm hại, lai căng, thiếu lành mạnh, xuất hiện nhiều hiện tượng trái với thuần phong mỹ tục... nhất là trong một bộ phận thanh thiếu niên. Mặt trái của cơ chế thị trường cũng nảy sinh nhiều vấn đề tác động đến đời sống gia đình Việt Nam nói chung, ở tỉnh Bắc Giang nói riêng. Ở một góc độ nào đó đã phá vỡ nền nếp gia phong, luân thường đạo lý, đạo đức, lối sống của gia đình truyền thống Việt
Ảnh minh họa
Về xây dựng con người thực tế còn nhiều vấn đề băn khoăn, tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống; chưa phát huy tốt vai trò tiền phong, gương mẫu của một bộ phận cán bộ, đảng viên, làm tổn hại đến uy tín của Đảng, niềm tin của nhân dân. Biểu hiện là sự bàng quan về chính trị, sa sút ý chí chiến đấu, buông lỏng các nguyên tắc sinh hoạt Đảng, chấp hành chủ trương, nghị quyết chưa nghiêm, chưa đề cao ý thức hết lòng phụng sự Tổ quốc, phục vụ Nhân dân; không làm tròn chức trách, nhiệm vụ được giao, làm việc cầm chừng, lo vun vén cá nhân, lợi ích nhóm; thấy đúng không bảo vệ, thấy sai không dám đấu tranh, thậm chí bao che tiêu cực, lười nghiên cứu, học tập chủ trương, nghị quyết Đảng, vô cảm trước thời cuộc và những vấn đề bức xúc của nhân dân… Một bộ phận thanh, thiếu niên có biểu hiện lệch lạc, méo mó về nhân cách: dao động về mục tiêu lý tưởng, thờ ơ với chính trị, thời cuộc, sống dựa dẫm, ỷ lại, buông thả, thiên về lối sống thực dụng, sống vội, sống gấp, sống thử... thiếu trách nhiệm với bản thân, gia đình và xã hội. Hiện tượng những thôn, bản, xóm, làng, tổ dân phố “vắng lặng” ngày càng tăng lên. Ở đó dân cư vẫn đông đúc nhưng gần như không có những hoạt động sinh hoạt văn hóa cộng đồng lành mạnh.
Những hạn chế trên có nguyên nhân khách quan là do tác động của mặt trái cơ chế thị trường, sự giao lưu và xâm nhập của các loại văn hóa ngoại lai nhưng về mặt chủ quan là do một số cấp ủy đảng, chính quyền ở cơ sở chưa nhận thức đầy đủ, sâu sắc về vị trí, vai trò, tầm quan trọng của văn hoá và tính chất đặc thù của văn hoá gia đình. Sự đầu tư cho phát triển văn hóa chưa tương xứng với đầu tư phát triển kinh tế. Đời sống văn hóa của công nhân, người lao động ở các khu, cụm công nghiệp, đồng bào ở vùng sâu, vùng xa, vùng khó khăn còn chưa được quan tâm đúng mức. Hoạt động của MTTQ và các đoàn thể chính trị, xã hội nghề nghiệp cũng mang nặng tính hành chính và hình thức, còn nhiều hạn chế, không thu hút, tập hợp được quần chúng tham gia đông đảo vào các phong trào hành động. Vai trò, chức năng của các tổ chức quần chúng trong giải quyết các vụ việc nổi cộm, bức xúc cần giải quyết, tháo gỡ khó khăn của tỉnh, của ngành và các địa phương còn hạn chế. Công tác quản lý nhà nước về văn hóa chậm đổi mới, có lúc, có nơi bị xem nhẹ; việc thanh tra, kiểm tra hoạt động văn hóa chưa thường xuyên, hiệu quả thấp; nhiều sản phẩm văn hóa độc hại gây hủy hoại đạo đức xã hội chưa được ngăn chặn kịp thời gây ảnh hưởng, tác động xấu đến môi trường văn hóa gia đình. Thực hiện nhiệm vụ xây dựng con người Việt Nam trong giai đoạn cách mạng mới ở Bắc Giang theo 5 đức tính được nêu trong Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII) chưa thực sự rõ nét. Việc công nhận danh hiệu gia đình văn hóa ở một số địa phương còn hình thức, không đảm bảo chất lượng, chạy theo số lượng, thành tích.
Từ thực tế trên, chúng ta thấy việc phát huy các giá trị tốt đẹp của văn hóa gia đình truyền thống trong xây dựng gia đình văn hóa mới có đời sống kinh tế phát triển, văn hóa tinh thần lành mạnh, phong phú là yêu cầu cấp bách của toàn xã hội, vì sự phát triển, duy trì giống nòi và hội nhập quốc tế trong giai đoạn hiện nay.
Để xây dựng một xã hội công bằng, dân chủ, văn minh đòi hỏi chúng ta phải gìn giữ và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp từ gia đình. Bởi lẽ văn hóa gia đình là nền tảng cho văn hóa xã hội, văn hóa gia đình giàu tính nhân văn, nhân bản, đề cao giá trị đạo đức, xây dựng nếp sống văn hóa trật tự, kỷ cương, hun đúc tâm hồn, bản lĩnh con người. Gia đình tốt là đảm bảo cho dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: “Rất quan tâm đến gia đình là đúng và nhiều gia đình cộng lại mới thành xã hội, xã hội tốt thì gia đình càng tốt, gia đình tốt thì xã hội mới tốt. Hạt nhân của xã hội là gia đình”. Gia đình không chỉ giữ vai trò nền tảng, tế bào của xã hội, mà còn là môi trường quan trọng ảnh hưởng tới số lượng, chất lượng dân số và cơ cấu dân cư, là môi trường đầu tiên để giáo dục nếp sống, hình thành nhân cách cho con người. Gia đình ấm no, bố mẹ hòa thuận hạnh phúc là điều kiện, môi trường quan trọng trực tiếp tạo nên các thế hệ sau có thể chất tốt cũng như tinh thần tốt, góp phần quan trọng vào chiến lược phát triển nguồn nhân lực, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước.
Từ thực trạng những vấn đề đặt ra đối với môi trường văn hóa và từ định hướng của Đảng đã được nêu trong Nghị quyết Hội nghị Trung ương 9 (khóa XI) về “Xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững của đất nước”, trong thời gian tới, để thực hiện tốt Chương trình hành động số 75- CTr/TU ngày 20/4/2015 của Tỉnh ủy, Kế hoạch số 61 /KH-UBND, ngày 28/5/2015 của Ủy ban nhân dân tỉnh thực hiện Nghị quyết Hội nghị Trung ương 9 (khóa XI) về “Xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững của đất nước” trước hết cần:
Một là, nâng cao nhận thức của các cấp ủy, cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức và nhân dân về vai trò, tầm quan trọng của xây dựng và phát triển văn hóa, xây dựng con người Bắc Giang, đặc biệt là xây dựng môi trường văn hóa, xem đây là nhiệm vụ, giải pháp bao trùm và có tính chiến lược trong xây dựng và phát triển văn hóa, con người Bắc Giang trong giai đoạn mới. Tiếp tục chăm lo xây dựng, giữ gìn và phát huy những truyền thống văn hóa, đức tính cao đẹp của người Bắc Giang với các đức tính cơ bản: Yêu nước, nhân ái, nghĩa tình, trung thực, đoàn kết, cần cù, sáng tạo, có lòng tự hào dân tộc, đạo đức lối sống lành mạnh, luôn khát vọng vươn lên và cống hiến cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa của tỉnh nhà…
Hai là, chú trọng tuyên truyền, giáo dục chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước. Tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục chính trị tư tưởng, truyền thống dựng nước giữ nước, truyền thống cách mạng; giáo dục đạo đức, lối sống cho cán bộ, đảng viên và nhân dân. Đồng thời quan tâm chấn chỉnh, xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh và có nhiều giải pháp tích cực, đủ mạnh để đấu tranh loại bỏ các yếu tố tiêu cực đang tồn tại, tác động tiêu cực đến môi trường văn hóa, gây tác hại, ảnh hưởng xấu đến quá trình xây dựng và phát triển của con người Bắc Giang trong giai đoạn mới.
Ba là, tập trung xây dựng môi trường văn hóa gia đình và gia đình văn hóa nhằm tạo môi trường văn hóa trong lành để giáo dục, xây dựng và hình thành chuẩn mực đạo đức, nhân cách con người ngay tại từng gia đình, xem việc giáo dục của gia đình là một trong những nhân tố quan trọng quyết định đến việc hình thành nhân cách, đạo đức con người; tiếp tục giáo dục, kế thừa và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của gia đình Việt Nam gắn với xây dựng những giá trị tiên tiến của gia đình trong xã hội phát triển.
Giá trị gia đình được hình thành qua lao động, qua việc xử lý các mối quan hệ hằng ngày, các thành viên lớn tuổi trong gia đình đã truyền thụ cho con trẻ những nét đẹp của truyền thống gia đình, dòng họ, truyền thống văn hóa dân tộc. Chính những giá trị này có tác dụng sâu sắc đến nhận thức, hành vi của mỗi thành viên. Từ đó, mỗi cá nhân dần hình thành nhân cách, được bồi dưỡng tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc, tính cộng đồng, lòng nhân ái, tinh thần tự lực, tự cường, tinh thần yêu tự do, hòa bình, hăng hái trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, chăm chỉ cần cù trong lao động sản xuất… Vì vậy, cần có những quy tắc, chuẩn mực đạo đức để hình thành giá trị cho mỗi cá nhân của gia đình và xã hội.
Bốn là, xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh trong trường học. Ngoài thời gian sống với gia đình thì cá nhân con người gắn bó với nhà trường suốt thời gian học từ nhà trẻ đến giáo dục phổ thông, đại học. Trường học không chỉ là nơi đào tạo con người về tri thức khoa học mà còn giáo dục con người về đạo đức, nhân cách, kỹ năng sống và lý tưởng cách mạng… Vì thế phải xây dựng môi trường văn hóa trường học thật sự trong lành - nơi đây phải thật sự là nơi “kỷ cương, tình thương, trách nhiệm”. Mỗi thầy cô giáo là một tấm gương tiêu biểu về đạo đức, lối sống, giữ nghiêm kỷ luật, kỷ cương nhà trường, giữ gìn tư cách, đạo đức của người thầy giáo - một thiên chức được xã hội tôn vinh.
Năm là, chú trọng các biện pháp nhằm duy trì và nâng cao chất lượng phong trào xây dựng gia đình văn hóa và nội dung các tiêu chí công nhận danh hiệu gia đình văn hóa, tránh xu hướng chạy theo thành tích, phản ánh không thực chất phong trào và chất lượng gia đình văn hóa gắn với xây dựng nông thôn mới. Các tiêu chí xây dựng gia đình văn hóa phải phù hợp và có ý nghĩa thiết thực với đời sống của nhân dân, công tác bình xét danh hiệu gia đình văn hóa phải được tiến hành trên nguyên tắc công bằng, dân chủ, đáp ứng được nguyện vọng, tâm tư, tình cảm, tạo được sự đồng tình hưởng ứng của nhân dân.
Sáu là, tiếp tục nghiên cứu xây dựng các mô hình gia đình văn hóa trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa với những giá trị mới tiên tiến, cần tiếp thu chuẩn mực đạo đức tích cực của gia đình truyền thống và những tiến bộ của gia đình hiện đại trong xây dựng gia đình trong thời kỳ mới, đề xuất hướng giải quyết những thách thức trong lĩnh vực gia đình. Tạo điều kiện để nhân dân chủ động tổ chức các hoạt động văn hóa cộng đồng. Nêu cao vai trò gương mẫu của bậc cha mẹ đối với con cái. Gia đình phải là tổ ấm lành mạnh, đủ sức đề kháng với sự xâm lấn của văn hóa không lành mạnh và lối sống ngoại lai.
Bẩy là, phải có sự đầu tư về kinh phí, nguồn lực cho phong trào xây dựng gia đình văn hóa kết hợp với xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh; đầu tư xây dựng các thiết chế văn hóa, tạo nền tảng cho sự phát triển chung của toàn xã hội. Thường xuyên tổng kết, sơ kết phong trào xây dựng gia đình văn hóa, đánh giá kết quả phấn đấu xây dựng gia đình văn hóa từng giai đoạn kết hợp với các phong trào khác để đạt được hiệu quả thiết thực, đồng thời tổ chức tốt Hội nghị biểu dương gia đình văn hóa tiêu biểu xuất sắc các cấp nhằm tôn vinh, nhân rộng điển hình các gia đình văn hóa tiêu biểu xuất sắc để nêu gương cho toàn xã hội.
Tám là, phát huy vai trò của MTTQ và các tổ chức chính trị - xã hội các cấp, nhất là cấp cơ sở trong xây dựng văn hóa và con người. Thường xuyên tập huấn, bồi dưỡng, cung cấp kiến thức văn hóa gia đình và nội dung công tác xây dựng gia đình văn hóa cho cán bộ chỉ đạo hướng dẫn phong trào xây dựng gia đình văn hóa các cấp, nhằm trang bị kiến thức xây dựng gia đình văn hóa trong đời sống xã hội hiện đại để cập nhật trước yêu cầu đổi mới của thời đại và có định hướng hướng dẫn nhân dân thực hiện lâu dài./.
Đỗ Đức Hà-
Ủy viên BTVTU, Trưởng Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Bắc Giang
BAN TUYÊN GIÁO TỈNH ỦY BẮC GIANG
Địa chỉ: Số 8 Hoàng Văn Thụ, phường Hoàng Văn Thụ, Thành phố Bắc Giang, Bắc Giang
Thường trực CQ: (0240)3.854.367 - Fax: (0240)3.851.733
Email: tuyengiao@bacgiang.gov.vn Website: www.tuyengiao.bacgiang.gov.vn